Α΄ Κύκλος Διαλέξεων:
«Δίκτυα και Επικοινωνία στο Βυζάντιο»

Πούλου Ν. «Πολύχρωμη Κεραμική (10ος – 11ος αι.): Το Μακρύ Ταξίδι των Διακοσμητικών Θεμάτων» (17/3/2021)

Η πολύχρωμη εφυαλωμένη κεραμική (Polychrome Ware) υπήρξε μία ακριβή και πολυτελής παραγωγή της Κωνσταντινούπολης κατά τον 10ο και 11ο αιώνα. Μεταξύ των προϊόντων, που διακοσμούνται με γραπτά θέματα και υάλωμα, υπάρχουν αρκετά είδη πολυτελών επιτραπέζιων σκευών και πλακίδια κάλυψης επιφανειών. Στην παρουσίαση έγινε αναφορά σε ευρήματα επιτραπέζιων κεραμικών, που έχουν βρεθεί και δημοσιευτεί από έρευνες στον ελλαδικό χώρο, ενώ παρουσιάστηκαν πλακίδια, που προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη και είτε φυλάσσονται στο εκεί Αρχαιολογικό Μουσείο, είτε βρίσκονται σε συλλογές Μουσείων της Ευρώπης και της Αμερικής. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στα διακοσμητικά θέματα, η μελέτη των οποίων υποδηλώνει επιρροές και αλληλεπιδράσεις μεταξύ πολύ απομακρυσμένων περιοχών και μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τις μεγάλες αποστάσεις, που διένυαν την περίοδο του βυζαντινού Μεσαίωνα, τα προϊόντα, οι ιδέες και οι τεχνικές.

Γκινάλης Α. «Τα λιμάνια της Κωνσταντινούπολης» (24/3/2021)

Σχετικά με τα δίκτυα και την επικοινωνία στο Βυζάντιο, παρατηρούμε ότι συχνά επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στο θέμα του εμπορίου, ενώ υπάρχουν και άλλα φάσματα δικτύων, όπως η μεταφορά τεχνολογίας, ιδεών, πληροφοριών, αρχιτεκτονικών μελών ή οικοδομικών μεθόδων. Επομένως, το λιμάνι λειτουργούσε όχι μόνο ως εμπορικό κέντρο, αλλά και ως πολιτιστικό και κοινωνικό σημείο συνάντησης, καθώς και ως πύλη επικοινωνίας. Ο δρ. Γκινάλης θα παρουσιάσει μία διαφορετική πτυχή των δικτύων, η οποία αντικατοπτρίζεται στην ιστορική εξέλιξη των λιμένων της Κωνσταντινούπολης. Η πρωτεύουσα του Βυζαντίου και τα λιμάνια της λειτουργούσαν ως ο μεγαλύτερος και ο πιο σημαντικός κόμβος των θαλάσσιων δικτύων που αντανακλά κάθε γεωπολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό γεγονός.
Πηγές εικόνων: IAM Archive, IUYSP Archive, DAI Istanbul Archive/Φωτογράφοι: A. Ercan, B. Köşker

Τάντσης Α. «Παρατηρήσεις για την οργάνωση του δικτύου των πόλεων από τη Θεσσαλονίκη έως το Δυρράχιο κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο» (7/4/2021)

Το ενδιαφέρον για το δυτικό σκέλος της Εγνατίας οδού (από τη Θεσσαλονίκη έως τα λιμάνια της Αδριατικής – Αυλώνα και Δυρράχιο) αυξήθηκε μαζί με το πέρασμα των σταυροφόρων που τη χρησιμοποίησαν στη μετακίνηση τους. Μετά το 1204 ο δρόμος απετέλεσε πεδίο ανταγωνισμού και διαρκών συγκρούσεων για τους διεκδικητές του Βυζαντίου και μετά το 1261 για τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο και τους συνεχιστές του. Η νίκη στη μάχη της Πελαγονίας και η αποτροπή της κατάληψης του Βερατίου από τα στρατεύματα του Κάρολου του Ανδεγαυού σηματοδοτούν την υπεροχή των βυζαντινών αλλά και τη σημασία της ευρύτερης περιοχής για την επικράτηση ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη. Στη διάλεξη θα εξεταστούν ζητήματα οργάνωσης του χώρου μέσα από την ίδρυση εκκλησιαστικών ιδρυμάτων σε καίριες θέσεις στρατηγικής σημασίας.

Χοτζάκογλου Χ. «Μοναστηριακά Δίκτυα ως Φορείς Διακίνησης των Εκκλησιαστικών Τάσεων της Κων/πολης» (19/5/2021)

Τα μοναστικά καθιδρύματα αποτέλεσαν από την περίοδο ίδρυσής τους οργανωμένα συγκροτήματα, στα οποία ανάλογα με το γεωγραφικό τους στίγμα, τις ανάγκες εκάστης Αδελφότητος και τις προσωπικότητες που διέλαμψαν σε αυτά δημιουργήθηκαν δίκτυα επικοινωνίας με τον εξωμοναστικό κόσμο, αλλά και τα άλλα μοναστικά κέντρα. Στην ανακοίνωση θα σκιαγραφηθούν πτυχές και περιπτώσεις τέτοιων μοναστηριακών δικτύων, ως φορέων διακίνησης των εκκλησιαστικών τάσεων της Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία αναπτύχθηκαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία.

Μαλαδάκης Β. «Βενετικά και Φραγκικά Νομίσματα στη Μακεδονία: Εμπορικοί Δρόμοι και Συναλλαγές κατά τον 13ο και 14ο αιώνα» (2/6/2021)

Ο διαμελισμός των βυζαντινών εδαφών που προκύπτει μετά την Άλωση του 1204, πέρα από την πολιτική και διοικητική διαίρεση, οδηγεί αναπόφευκτα στη δημιουργία διαφοροποιημένων σε σχέση με το παρελθόν εμπορικών και άρα οικονομικών ζωνών. Ο ρόλος του βυζαντινού νομίσματος στις υψηλού τιμήματος εμπορικές συναλλαγές υποχωρεί και ο βενετικός οικονομικός παράγοντας στη Μακεδονία, παρών ήδη από δεκαετίες, καθορίζει πια τις νέες πραγματικότητες με την κυκλοφορία των χρυσών ducati και των αργυρών grossi. Η σύσταση δυτικών κρατιδίων στη νότια Ελλάδα και η κυκλοφορία των αργυρών deniers tournois προς τα βόρεια επιτείνει τον νομισματικό πλουραλισμό του 13ου αιώνα. Ποιοι εμπορικοί δρόμοι ανοίγονται στο χερσαίο δίκτυο της Μακεδονίας και ποια η θέση της στους κυρίαρχους θαλάσσιους πλόες; Πώς δομείται η διείσδυση των Δυτικών στη νομισματική αγορά της περιοχής; Πότε επιβάλλονται οι νέες εμπορικές δικτυώσεις και τι είδους προϊόντα διακινούνται; Είναι κάποια από τα ερωτήματα στα οποία θα επιχειρηθούν απαντήσεις.

Σιώμκος Ν. «Σκέψεις και Προβληματισμοί για την Κινητικότητα των Ζωγράφων στο Βυζάντιο» (9/6/2021)
Η λάμψη της βυζαντινής τέχνης ξεπέρασε γρήγορα τα όρια της βυζαντινής αυτοκρατορίας ασκώντας γοητεία σε αρκετούς λαούς του μεσαιωνικού κόσμου. Σπουδαίοι αναμφίβολα δημιουργοί μάς κληροδότησαν έργα ζωγραφικής απαράμιλλης ομορφιάς που δημιουργούν θρησκευτική κατάνυξη στον πιστό και συγκινούν μέχρι σήμερα τον θεατή. Σε αντίθεση όμως με την μεταβυζαντινή περίοδο, ελάχιστα είναι τα στοιχεία που διαθέτουμε για την προέλευση και οργάνωση των βυζαντινών καλλιτεχνών, τη θέση τους στην κοινωνία, τη δράση τους, ακόμα και για τα ονόματά τους. Η συγκριτική μελέτη των ίδιων των έργων, παρά τις αντικρουόμενες συχνά απόψεις, ενίοτε αποτελεί τη μοναδική πηγή άντλησης πληροφοριών για την κινητικότητα των δημιουργών τους και την εξάπλωση των καλλιτεχνικών ρευμάτων. Στόχος της διάλεξης είναι η ανάδειξη ορισμένων χαρακτηριστικών περιπτώσεων, η εξέταση των οποίων επιτρέπει τουλάχιστον έως έναν βαθμό την προσέγγιση των παραπάνω ζητημάτων.