Κ. Τακιρτάκογλου – «Η Αραβική κατάκτηση της Συρίας τον 7ο αιώνα και η ανασυγκρότηση του αμυντικού δικτύου κατά τις προσπάθειες ανάκτησης τον 10ο αιώνα» (22/11/2023)

Στην παρούσα ομιλία εξετάζεται η σύνδεση ανάμεσα στην αραβική κατάκτηση της Συρίας, τις αδιάλειπτες συγκρούσεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας και του αραβικού Χαλιφάτου στη μεταξύ τους μεθόριο (αλ-θουγούρ) και τη μεγάλη βυζαντινή αντεπίθεση του 10ου αιώνα. Αφού επισημανθούν τα προβλήματα των πηγών, αναλύονται οι ομοιότητες και οι αναλογίες στη στρατηγική, την επιχειρησιακή δράση και την τακτική των δύο αντιπάλων στις μεταξύ τους συγκρούσεις στο μέτωπο της Συρίας (μπιλάντ ασ-Σαμ) κατά τις δύο εξεταζόμενες περιόδους. Επικεντρώνεται: α) στην επιρροή της γεωγραφίας στον σχεδιασμό τόσο της βυζαντινής όσο και της αραβικής στρατηγικής, β) τους λόγους που την περίοδο αυτή και οι δύο δυνάμεις φαίνεται να αποφεύγουν την πολιορκία εχθρικών θέσεων και την προτίμησή τους να δέχονται τις παραδόσεις των εχθρών μέσω συμφωνιών συνθηκολόγησης, καθώς και γ) στις πραγματικές αιτίες πίσω από τα φαινόμενα μη αντίστασης των τοπικών πληθυσμών στις εχθρικές δυνάμεις.

Α. Τάντσης – «Η πόλη και η αρχιτεκτονική στη Συρία και την Ιορδανία κατά τη Βυζαντινή περίοδο: προκλήσεις στην έρευνα» (6/12/2023)

Στους αρχαιολογικούς χώρους της Συρίας, της Ιορδανίας και της ευρύτερης περιοχής οι γνώσεις μας για τις πόλεις και τους οικισμούς της Βυζαντινής περιόδου αποκτούν σάρκα και οστά. Τα εντυπωσιακά ερείπια των πόλεων στις Ρωμαϊκές επαρχίες της Αραβίας και της Παλαιστίνης, στην Δεκάπολη και στα κάστρα της ερήμου αποκαλύπτουν έναν πλούτο δεδομένων, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη σχέση αστικής οργάνωσης και αρχιτεκτονικής των μεμονωμένων κτηρίων της περιόδου. Ζητήματα όμως ερμηνείας και χρονολόγησης παραμένουν ανοικτά και επηρεάζουν την αποτίμηση της ιστορικής πορείας των κοινοτήτων στην περιοχή καθώς και την ορθή αποτίμηση της εξέλιξης τους στο χώρο.

Χ. Σταυράκος – «Μολυβδόβουλλα από τη Συρία: μια αρχαιολογική και ιστορική προσέγγιση» (10/01/2024)

Οι βυζαντινές σφραγίδες είναι μια άμεση, απόλυτα αξιόπιστη ιστορική πηγή η οποία αναδεικνύει ή συμπληρώνει την εικόνα της βυζαντινής κοινωνίας όχι μόνο στην πρωτεύουσα αλλά και στις επαρχίες. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες μας παρέχουν πληροφορίες τελείως άγνωστες από άλλες πηγές. Στη διάλεξη θα αναδειχθεί η σημασία των βυζαντινών σφραγίδων ως ιστορικής πηγής για τη Συρία, ενώ παράλληλα θα συσχετισθούν με τη γεωστρατηγική σημασία της περιοχής αυτής. Θα παρουσιαστούν επιλεκτικά τα ωραιότερα κομμάτια αλλά και αυτά με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από ιστορικής και αρχαιολογικής άποψης.

Σ. Θαθαροπούλου – «”…ἀπὸ τοῦ Ἰορδάνου κατ’ ἀνατολὰς ἡλίου”: μνημεία στην έρημο, σε πόλεις και κώμες στο μεταίχμιο του 7ου και 8ου αιώνα (*Δ΄ Βασιλειῶν, 10.33)» (24/01/2024)

Οι Άγιοι Τόποι αποτέλεσαν μήλον της έριδος μεταξύ του Βυζαντίου και των γειτόνων του, που διεκδικούσαν τις ανατολικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας καθ’ όλη τη διάρκεια του α΄ μισού του 7ου αιώνα. Το β΄ μισό του 7ου αιώνα βρίσκει τις επαρχίες της Αραβίας και της Τρίτης Παλαιστίνης οριστικά εκτός των βυζαντινών κτίσεων. Μικρό αντίκτυπο έχει η αλλαγή κυριαρχίας στον τοπικό χριστιανικό πληθυσμό. Επιγραφές και αρχαιολογικά δεδομένα μαρτυρούν τη διαρκή χρήση, επιδιόρθωση, ανακαίνιση και ανοικοδόμηση χριστιανικών θρησκευτικών κτισμάτων στον 7ο και 8ο αιώνα σε πόλεις, αγροτικούς οικισμούς και απομονωμένες θέσεις, τεκμηριώνοντας τη μακραίωνη παρουσία του ντόπιου χριστιανικού στοιχείου στην περιοχή. Ωστόσο, μεθοδολογικές προσεγγίσεις του παρελθόντος και ζητήματα χρονολόγησης αφήνουν ακόμα ανοικτά τα ερωτήματα του τέλος χρήσης των εν λόγω κτισμάτων και ακολούθως της εξέλιξης των χριστιανικών κοινοτήτων από τον 9ο αιώνα και έπειτα.

Φ. Καραγιάννη – «Τοπογραφικές παρατηρήσεις και σχόλια για τον ψηφιδωτό χάρτη του ναού του Αγίου Γεωργίου στη Μαδηβά» (14/02/2024)

Ο ψηφιδωτός χάρτης που σώζεται στον Ναό Αγίου Γεωργίου στη Μαδηβά της Ιορδανίας, έργο του 6ου αιώνα, αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ψηφιδωτά όλη την περιοχή των Αγίων Τόπων και γι’ αυτό έχει αποτελέσει αντικείμενο δεκάδων μελετών που διαπραγματεύονται την ερμηνεία του, τη χρήση του, τη θέση του στο πλαίσιο του αρχικού κτίσματος, τη χρονολόγηση και επιμέρους ζητήματα τοπογραφίας. Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μια προσπάθεια σύνοψης ιστορικών, αρχαιολογικών και τοπογραφικών δεδομένων και εστιάζει σε επιμέρους ζητήματα της έρευνας που στόχο έχουν να φωτίσουν πτυχές της ιστορίας αυτού του σπουδαίου έργου τέχνης της παλαιοχριστιανικής περιόδου.

Μ. Παπαδημητρίου – «Επιγραφικές μαρτυρίες για τη χορηγία του δομικού εξοπλισμού σε ναούς των πόλεων και της υπαίθρου στις πρωτοβυζαντινές επαρχίες Συρίας Α και Β» (06/03/2024)

Οι ψηφιδωτές επιγραφές του Καταλόγου του ΕΚΒΜΜ κατανέμονται γεωγραφικά σε μνημεία της Κεντρικής και Βόρειας Συρίας. Η κτηριακή προέλευση των επιγραφών αφορά σε χριστιανικούς ναούς και σε εβραϊκές συναγωγές στις πόλεις και την ύπαιθρο. Η θεώρηση των επιγραφών έγινε στο πλαίσιο της θεματογραφίας τους, της γεωγραφικής διασποράς και του προσανατολισμού. Η προσπάθεια «επανένταξης» των επιγραφών στα δάπεδα των κτηρίων- δομικών φορέων τους, μέσα από την συγκριτική αξιολόγηση των δεδομένων τους, με τα αντίστοιχα δεδομένα άλλων επιγραφικών ομάδων, συναφούς κτηριακής προέλευσης, καταδεικνύει θεματογραφικές συγκλίσεις και διαφοροποιήσεις της πρωτοβυζαντινής επαρχίας Φοινίκης.

Α. Τάντσης – «Το προσκύνημα του Προφήτη Ηλία στο Tell Mar Elias της Ιορδανίας: μια επανεξέταση των δεδομένων» (20/03/2024)

Στην κορυφή ενός λόφου με υψόμετρο 900 μέτρα κοντά στην πόλη Ajlun, στο δρόμο που συνδέει την Πέλλα και τα Γέρασα, βρίσκονται τα κατάλοιπα ενός εντυπωσιακού εκκλησιαστικού συγκροτήματος. Η θέση είχε ήδη αναγνωριστεί ως προσκύνημα του Προφήτη Ηλία καθώς βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον οικισμό Listib, ο οποίος ταυτίστηκε με την πόλη Θέσβη, πιθανό τόπο καταγωγής του Προφήτη. Η ανασκαφή του χώρου αποκάλυψε δεδομένα που αναδεικνύουν το προσκύνημα σε κομβικό σημείο της χριστιανικής τοπογραφίας της περιοχής.

Α. Σέμογλου – «Οι διαδρομές της λατρείας της αγίας Θέκλας στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα» (27/03/2024)

Στη διάλεξη παρουσιάζονται και αναλύονται διαφορετικές όψεις της προσκυνηματικής εικονογραφίας της γυναίκας πρωτομάρτυρα Θέκλας από το Ικόνιο, η λατρεία της οποίας ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη, περισσότερο ακόμη και από την ίδια την Παναγία τουλάχιστον μέχρι την Σύνοδο της Εφέσου, στην Ύστερη Αρχαιότητα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Συγκεκριμένα, εστιάζουμε σε τρεις κατηγορίες πρώιμων έργων της Ύστερης Αρχαιότητας: α. σε αυτά που αναδεικνύουν την Θέκλα και τη σχέση της με τον Παύλο ως μια ιδεώδη εικόνα διδασκαλίας, β. σε εκείνα που την προβάλλουν ως μια τυπολογική απεικόνιση του βαπτίσματος, και γ. τέλος σε αυτά που υπογραμμίζουν τη μαρτυρική της ιδιότητα.

K. Durak – “Syria: the bridge between the Byzantine and the Islamic worlds in the early medieval period” (26/04/2024)

Η διάλεξη έχει ως στόχο να παρουσιάσει την πολύπλευρη φύση των Βυζαντινών και Ισλαμικών σχέσεων που δεν μπορούν να περιοριστούν μόνο στις στρατιωτικές ή στις εμπορικές. Στο παράδειγμα του Βυζαντινού-Συριακού συνόρου, κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα θα συζητηθούν οι στρατιωτικές, διπλωματικές και εμπορικές ανταλλαγές μεταξύ των δύο κόσμων μέσω της Συρίας. Θα επιχειρηθεί να προσδιοριστεί η γεωγραφική ενότητα της Συρίας και ο όρος Συρία στις Βυζαντινές πηγές, ενώ, τεθεί το ερώτημα, αν η Συρία ήταν ένα απλό βήμα ή μια γέφυρα για τις ανταλλαγές μεταξύ των δύο μακρινών πρωτευουσών, της Κωνσταντινούπολης και της Συρίας.